Το δικαίωμα της Ελευθερίας της Έκφρασης.
Όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Αυτό το ανθρώπινο δικαίωμα προστατεύεται από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το άρθρο 11 του Ευρωπαϊκού Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το άρθρο 19 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. [1]
Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να εκφέρουν και να εκφράζουν την γνώμη τους και τις ιδέες τους καθώς και να μεταδίδουν αλλά και να λαμβάνουν πληροφορίες.
To δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης επεκτείνεται σε όλες τις μορφές έκφρασης, π.χ έγγραφο, ζωγραφιά, ταινία, φωτογραφία.
Επίσης, το δικαίωμα αυτό υφίσταται είτε οι πληροφορίες/γνώμες διαδίδονται ή/και κοινοποιούνται απο ένα φυσικό πρόσωπο, ομάδα προσώπων ή μέσο μαζικής ενημερωσης (ΜΜΕ).
Όπως αναφέραμε πιο πάνω, το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει και το δικαίωμα σε λήψη πληροφοριών. Το ΕΔΑΔ έχει δώσει ευρεία ερμηνεία σε αυτό, τονίζοντας ότι οι πολίτες δικαιούνται να λαμβάνουν πληροφορίες που αφορούν ζητήματα δημόσιου συμφέροντος και ότι αυτές θα πρέπει να καθίστανται γνωστές απο τις αρμόδιες δημόσιες αρχές (ΜagyarHelsinkiBizottsagv. Hungary).
Το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης δεν είναι απόλυτο, αλλά υπόκειται σε περιορισμούς, όρους και προϋποθέσεις όπου αυτό προνοείται από τον εθνικό νόμο και είναι απαραίτητο σε μία δημοκρατική κοινωνία για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας υγείας, της φήμης και της υπόληψης άλλων προσώπων, των δικαιωμάτων άλλων προσώπων, τής δημόσιας ασφάλειας, τής εδαφικής ακεραιότητας, της πρόληψης του εγκλήματος, τής προάσπισης της τάξης, τής παρεμπόδισης της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών και τής διασφάλισης του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας.
Σε κάθε περίπτωση, ο περιορισμός θα πρέπει να είναι αναγκαίος για την επίτευξη ενός ή/και περισσοτέρων απο τους πιο πάνω σκοπούς και όχι δυσανάλογα επεμβατικός στο δικαίωμα του πολίτη.
Τί συμβαίνει όμως εάν οι ιδέες που εκφράζονται έχουν ρατσιστικό περιεχόμενο ή οδηγούν σε μίσος ή/και διακρίσεις;
Σε τέτοιες περιπτώσεις δύναται να επιβληθούν κυρώσεις κατ’επίκληση του άρθρου 17 της Σύμβασης εάν η άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης θα επηρέαζε δυσμενώς την άσκηση των δικαιωμάτων άλλων προσώπων.
Το άρθρο 17 προνοεί τα εξής
«Ουδεμία διάταξις της παρούσης Συμβάσεως δύναται να ερμηνευθή ως επαγομένη δι’έν Κράτος, μίαν ομάδα ή έν άτομον οιονδήποτε δικαίωμα όπως επιδοθή εις δραστηριότητα ή εκτελέση πράξεις σκοπούσας εις την καταστροφήν των δικαιωμάτων ή ελευθεριών, των αναγνωρισθέντων εν τη παρούση Συμβάσει, ή εις περιορισμούς των δικαιωμάτων και ελευθεριών τούτων μεγαλυτέρων των προβλεπομένων εν τη ρηθείση Συμβάσει»
Ελευθερία της Έκφρασης σε σχέση με τα ΜΜΕ
Στο άρθρο 11.2 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (EU Charter) της Ευρωπαϊκής ένωσης, γίνεται ειδική αναφορά στο δικαίωμα της έκφρασης των μέσων μαζικής ενημέρωσης.[2]
Σημειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή νομοθεσία δίδει επιπρόσθετη προστασία στους δημοσιογράφους οι οποίοι ενεργώντας μέσα στα πλαίσια της ιδιότητας τους αυτης μεταφέρουν πληροφορίες και εκφέρουν γνώμες.
Όπως όλοι γνωρίζουμε υπάρχει η ελευθερία του τύπου (freedom of the press) και αυτή είναι απαραίτητη σε κάθε δημοκρατική κοινωνία.
Ο τύπος έχει τον ρόλο του δημόσιου φύλακα (public watchdog) και όταν η ελευθερία της έκφρασης του παραβιάζεται, επηρεάζονται ταυτόχρονα και οι πολίτες οι οποίοι έχουν δικαίωμα στην πληροφόρηση.
Η ελευθερία του τύπου δίδει στους πολίτες την δυνατότητα να διαμορφώσουν απόψεις αναφορικά με τις ενέργειες των πολιτικών τους ηγετών ενώ ταυτόχρονα δίδει την δυνατότητα στους τελευταίους να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους, οδηγώντας έτσι στην δημιουργία μιας δημόσιας συζήτησης, στην οποία όλοι συμμετέχουν μέσω των ΜΜΕ ( Castells v. Spain (1992) 14 E.H.R.R. 445 ).
Oι δημοσιογράφοι δέν πρέπει κατά γενικό κανόνα να υποχρεώνονται να αποκαλύπτουν τις πηγές τους, διότι κάτι τέτοιο ίσως να θέσει σε κίνδυνο την εμπιστευτική φύση αυτών των πληροφοριών με αποτέλεσμα η πρόσβαση σε αυτές να επηρεαστεί δυσμενώς.
Πολλές φορές κάποια πρόσωπα μπορεί να ισχυριστούν ότι έχουν στοχοποιηθεί απο τα ΜΜΕ ή ότι έχει πληγεί η υπόληψη τους και το όνομα τους.
Σε σχέση με γνώμες δημοσιογράφων που πιθανώς να δυσφημούν πρόσωπα σημειώνεται ότι το Δικαστήριο εξετάζει κατά πόσο είναι καλόπιστες εκφράσεις γνώμης οι οποίες στηρίζονται σε επαρκή στοιχεία προς το δημόσιο συμφέρον.
Σε περίπτωση που οι απόψεις αυτές είναι αβάσιμες και δέν στοιχειοθετούνται με επαρκή στοιχεία, τότε θεωρούνται αδικαιολόγητη επέμβαση στο δικαίωμα της προστασίας της υπόληψης του τρίτου προσώπου και δύνανται να επιβληθούν κυρώσεις (Feldek v. Slovakia).
Στην υπόθεση Castello v. Spain (βλέπετε πιο πάνω), ο Αιήτης ο οποίος είχε εκλεγεί αντιπρόσωπος του κόμματος της αντιπολίτευσης δημοσιοποίησε άρθρο σε εβδομαδιαίο περιοδικό επικρίνοντας την κυβέρνηση. Καταδικάστηκε διότι προσέβαλε την κυβέρνηση και απολύθηκε απο την δημόσια θέση του. Κατά την δίκη του, τα ισπανικά δικαστήρια απεφάσισαν ότι τα στοιχεία που απεδείκνυαν την αλήθεια των ισχυρισμών του δεν ήταν αποδεκτή μαρτυρία. Ο αιτητής ισχυρίστηκε ότι η καταδίκη του παραβίαζε το δικαίωμα του σε ελευθερία της έκφρασης. Το Ευρωπαικό Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του δικαίωματος της ελευθερίας της έκφρασης διότι δέν του δόθηκε η δυνατότητα να αποδείξει την αλήθεια των ισχυρισμών του.
Σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου, το δικαίωμα της ελευθερίας της εκφρασης εφαρμόζεται σε όλες τις πληροφορίες και απόψεις/ιδέες, είτε αυτές είναι προσβλητικές είτε όχι, ενοχλητικές ή/και σοκαριστικές.
Εάν οι ιδέες αυτές είναι ταυτόχρονα εκτός απο προσβλητικές/δυσφημιστικές και ψευδείς, τότε δύναται να υπάρξει επέμβαση με την άσκηση του δικαίωματος της ελευθερίας της έκφρασης για την προστασία της εθνικής τάξης ή/και της υπόληψης του προσβαλλόμενου προσώπου.
Παρόλα αυτά, στην προκειμένη περίπτωση δέν δόθηκε η δυνατότητα στον αιτητή να αποδείξει την αλήθεια του περιεχομένου των ισχυρισμών του, παρά την καλόπιστη προσπάθεια του να το πράξει.
Σε περίπτωση που οι δημοσιογράφοι δημοσιοποιούν την γνώμη τους, θα πρέπει να υπάρχουν στοιχεία που την δικαιολογούν.
Στην υπόθεση Bodrožić v. Serbia, το Δικαστήριο έκρινε ότι ηταν επιτρεπτό για έναν δημοσιογράφο να αποκαλέσει έναν ιστορικό ηλίθιο και φασίστα επειδή η άποψη του αυτή δημοσιοποιήθηκε αναφορικά με εμφάνιση του ιστορικού σε τηλεοπτική εκπομπή όπου εξέφρασε την μή αποδοχή για τις εθνικές μειονότητες.
Δεδομένων των πιο πάνω, τονίζεται ότι οι δημοσιογράφοι τυγχάνουν επιπρόσθετης προστασίας όσον αφορά το δικαίωμα τους για ελευθερία της έκφρασης. Αυτό όμως δέν σημαίνει ότι δύνανται να διασπείρουν ψεύδη κακόπιστα μέσω του τύπου.
Τα πιο πάνω δέν αποτελούν νομική συμβουλή.
[1] Το άρθρο 19 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας προνοεί τα εξής
«1. Έκαστος έχει το δικαίωμα ελευθερίας του λόγου και της καθ’ οιονδήποτε τρόπον εκφράσεως. 2. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν της γνώμης, της λήψεως και μεταδόσεως πληροφοριών και ιδεών άνευ επεμβάσεως οιασδήποτε δημοσίας αρχής και ανεξαρτήτως συνόρων. 3. Η ενάσκησις των δικαιωμάτων, περί ων η πρώτη και δευτέρα παράγραφος του παρόντος άρθρου, δύναται να υποβληθή εις διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή ποινάς προδιαγεγραμμένους υπό του νόμου και αναγκαίους μόνον προς το συμφέρον της ασφαλείας της Δημοκρατίας ή της συνταγματικής τάξεως ή της δημοσίας ασφαλείας ή της δημοσίας τάξεως ή της δημοσίας υγιείας ή των δημοσίων ηθών ή προς προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων άλλων ή προς παρεμπόδισιν της αποκαλύψεως πληροφοριών ληφθεισών εμπιστευτικώς ή προς διατήρησιν του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας. 4. Η κατάσχεσις εφημερίδων ή άλλων εντύπων δεν επιτρέπεται άνευ εγγράφου αδείας του γενικού εισαγγελέως της Δημοκρατίας, ήτις δέον να επικυρωθή δι’ αποφάσεως αρμοδίου δικαστηρίου εντός εβδομήκοντα δύο ωρών το βραδύτερον, εν περιπτώσει δε μη επικυρώσεως αίρεται η κατάσχεσις. 5. Ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εις το παρόν άρθρον εμποδίζει την Δημοκρατίαν ν’ απαιτή την έκδοσιν αδείας ή λειτουργίας επιχειρήσεων ραδιοφωνικών ή κινηματογραφικών ή τηλεοράσεως».
Το άρθρο 10 της Ευρωπαικής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων προνοεί τα εξής
«1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας. 2. Η άσκησις των ελευθεριών τούτων, συνεπαγομένων καθήκοντα και ευθύνας δύναται να υπαχθή εις ωρισμένας διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, προβλεπομένους υπό του νόμου και αποτελούντας αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία δια την εθνικήν ασφάλειαν, την εδαφικήν ακεραιότητα ή δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν του εγκλήματος, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής, την προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδισιν της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή την διασφάλισιν του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας».
[2] «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. 2. Η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές»
Cyprus Law Notes 