Ο εκφοβισμός όπως όλοι γνωρίζουμε δύναται να λάβει ποικίλες μορφές (π.χ λεκτική και σωματική βία, σκόπιμη απομόνωση ατόμου, συνεχής κοροϊδία, ταπεινωτικά σχόλια, ενοχλητικά και εκφοβιστικά μηνύματα, ταπεινωτικά καθήκοντα, διάδοση κακοήθων φημών, διάδοση ψευδών στοιχείων ή/και ντροπιαστικών πληροφοριών) ενώ δύναται να λάβει χώρα σε διάφορους χώρους (π.χ στο σχολείο, στον στρατό, στην εργασία-βλέπετε άρθρο Εκφοβισμός στην Εργασία. – Cyprus Law Notes και στο διαδίκτυο).
Με την ευρεία και ανεξέλεγκτη πλέον χρήση του διαδικτύου, ο διαδικτυακός εκφοβισμός αποτελεί ένα πολύ συχνά διαπραττόμενο αδίκημα στο οποίο δυστυχώς συμβάλλει η ανωνυμία που αυτό προσφέρει, η έλλειψη επαρκούς ελέγχου και ικανοποιητικής νομοθετικής προστασίας.
Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής ορισμός του διαδικτυακού εκφοβισμού στην νομοθεσία μας. Ένας μη νομικός ορισμός που έχει δοθεί στον διαδικτυακό εκφοβισμό (cyber bullying) είναι ο ακόλουθος:
“Cyberbullying involves the use of information and communication technologies to support deliberate, repeated, and hostile behavior by an individual or group, which is intended to harm others.” (B. Belsey, “Cyberbullying: An emerging threat to the ‘always on’ generation”, p.2).
Ο πιο πάνω ορισμός προϋποθέτει ότι ο εκφοβισμός περιλαμβάνει την συνεχόμενη (repeated) εχθρική/κακόβουλη (hostile) συμπεριφορά του θύτη. Υπάρχουν όμως διάφοροι ορισμοί και κατα την άποψη πολλών άλλων ειδικών επί του θέματος, η συμπεριφορά δεν πρέπει απαραίτητα να είναι συνεχόμενη αλλά μπορεί να είναι και ένα μεμονωμένο περιστατικό (J. Raskauskas and A. Stolz, “Involvement in traditional and electronic bullying amongst adolescents” (2007) 43(3) Development Psychology 564).
Ειδικότερα όσον αφορά τον διαδικτυακό εκφοβισμό δέν θα πρέπει να είναι αναγκαίο η συμπεριφορά να είναι συνεχόμενη αλλά δύναται να λάβει χώρο και ως ένα μεμονωμένο περιστατικό. Αυτό είναι απόλυτα λογικό δεδομένης και της μόνιμης φύσης των διαδικτυακών σχολίων και αναρτήσεων και της δυνατότητας δημοσίευσης τους σε μεγάλο αριθμό ατόμων πέραν της μίας φοράς (αναδημοσίευση), που καθιστούν την διάδοση του περιεχομένου αυτού πολύ πιο εύκολη και γρήγορη από τον κλασσικό (μη διαδικτυακό) εκφοβισμό.
Δέν υπάρχει δυστυχώς συγκεκριμένη νομοθεσία η οποία αφορά αποκλειστικά τον διαδικτυακό εκφοβισμό αλλά ένα πρόσωπο μπορεί να καταφύγει σε διάφορους νόμους, ανάλογα με την φύση και τον βαθμό του εκφοβισμού που έχει υποστεί.
Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (ΕΕ) 2016/679 (ΓΚΠΔ)
Εάν για παράδειγμα, προσωπικές πληροφορίες προσώπου (π.χ φωτογραφίες, βίντεο, ηχογραφημένο υλικό κ.α) έχουν δημοσιοποιηθεί/κοινοποιηθεί χωρίς την συγκατάθεση του, δύναται να ισχυριστεί παραβίαση των προσωπικών του δεδομένων σύμφωνα με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (ΕΕ) 2016/679 (“ΓΚΠΔ“) καθώς και να ζητήσει την προστασία του Δικαστηρίου (που αποτελεί δημόσια αρχή) ένεκα της παραβίασης της ιδιωτικής του ζωής, σύμφωνα με το Σύνταγμα, την Ευρωπαϊκή Χάρτα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (KU v Finland 108 ).
Σημειώνεται ότι σύμφωνα με τον ΓΚΠΔ τα υποκείμενα δεδομένων έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν την διαγραφή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν απο το άτομο που προκάλεσε την δημοσιοποίηση, ο οποίος αποτελεί υπεύθυνο επεξεργασίας των δεδομένων αυτών. [1]
Συγκεκριμένα ο ΓΚΠΔ προνοεί τα εξής:
«1. Το υποκείμενο των δεδομένων έχει το δικαίωμα να ζητήσει από τον υπεύθυνο επεξεργασίας τη διαγραφή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και ο υπεύθυνος επεξεργασίας υποχρεούται να διαγράψει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, εάν ισχύει ένας από τους ακόλουθους λόγους: α) τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δεν είναι πλέον απαραίτητα σε σχέση με τους σκοπούς για τους οποίους συλλέχθηκαν ή υποβλήθηκαν κατ’ άλλο τρόπο σε επεξεργασία, β) το υποκείμενο των δεδομένων ανακαλεί τη συγκατάθεση επί της οποίας βασίζεται η επεξεργασία σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο α) ή το άρθρο 9 παράγραφος 2 στοιχείο α) και δεν υπάρχει άλλη νομική βάση για την επεξεργασία, γ) το υποκείμενο των δεδομένων αντιτίθεται στην επεξεργασία σύμφωνα με το άρθρο 21 παράγραφος 1 και δεν υπάρχουν επιτακτικοί και νόμιμοι λόγοι για την επεξεργασία ή το υποκείμενο των δεδομένων αντιτίθεται στην επεξεργασία σύμφωνα με το άρθρο 21 παράγραφος 2, δ) τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα υποβλήθηκαν σε επεξεργασία παράνομα, ε) τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να διαγραφούν, ώστε να τηρηθεί νομική υποχρέωση βάσει του ενωσιακού δικαίου ή του δικαίου κράτους μέλους, στην οποία υπόκειται ο υπεύθυνος επεξεργασίας, στ) τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα έχουν συλλεχθεί σε σχέση με την προσφορά υπηρεσιών της κοινωνίας των πληροφοριών που αναφέρονται στο άρθρο 8 παράγραφος 1. 2. Όταν ο υπεύθυνος επεξεργασίας έχει δημοσιοποιήσει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και υποχρεούται σύμφωνα με την παράγραφο 1 να διαγράψει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ο υπεύθυνος επεξεργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθέσιμη τεχνολογία και το κόστος εφαρμογής, λαμβάνει εύλογα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των τεχνικών μέτρων, για να ενημερώσει τους υπευθύνους επεξεργασίας που επεξεργάζονται τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ότι το υποκείμενο των δεδομένων ζήτησε τη διαγραφή από αυτούς τους υπευθύνους επεξεργασίας τυχόν συνδέσμων με τα δεδομένα αυτά ή αντιγράφων ή αναπαραγωγών των εν λόγω δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» (η έμφαση είναι δική μου).
Σημειώνεται ότι το δικαίωμα αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζεται και στις μηχανές αναζήτησης (βλέπετε Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González (2014), υπόθεση C‑131/12).
Ποινικό Αδίκημα της Επίθεσης.
Εάν υπάρχει δημιουργία φόβου προς το θύμα ότι πρόκειται να ασκηθεί άμεση βία εναντίον του (π.χ cyberstalking, δηλαδή παρακολούθηση συνοδευόμενη με μηνύματα απειλών) τότε δυνατόν να στοιχειοθετείται το ποινικό αδίκημα της επίθεσης (βλέπετε R v Burstow [1997] UKHL 34 και R v Chan Fook (1994) 1 WLR 689 ).
Δυσφήμηση.
Εάν ο εκφοβισμός έχει την μορφή δυσφημιστικής δημοσίευσης στο διαδίκτυο το οποίο εκ φύσεως τείvει στo vα βλάψει ή vα επηρεάσει με δυσμέvεια τηv υπόληψη άλλoυ πρoσώπoυ στo επάγγελμα, επιτήδευμα, τηv εργασία, απασχόληση, ή τη θέση τoυ ή εvδέχεται vα τον εκθέσει σε γεvικό μίσoς, περιφρόvηση ή χλεύη ή εvδέχεται vα πρoκαλέσει τηv απoστρoφή ή απoφυγή oπoιoυδήπoτε πρoσώπoυ από άλλoυς, τότε δυνατόν να στοιχειοθετείται το αστικό αδίκημα της δυσφήμησης σύμφωνα με το άρθρο 17 του Περι Αστικών Αδικημάτων Νόμου, εάν συνεπεία αυτής έχει προκληθεί κάποιου είδους ζημιά στον Ενάγοντα (π.χ ψυχική βλάβη).
Ανθρώπινο Δικαίωμα στην ζωή.
Δυστυχώς, έχει συμβεί άτομα να θέσουν τέρμα στην ζωή τους συνεπεία της δυσμενούς επιρροής που είχε ο εκφοβισμός στην ζωή τους και στην ψυχική τους υγεία. Σε τέτοιες περιπτώσεις το κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δυνατόν να θεωρηθεί οτι δέν προστάτεψε επαρκώς το δικαίωμα του θύματος αυτού στην ζωή (βλέπετε Mosendz v. Ukraine αίτηση αρ. 52013/08).
Σημειώνεται ότι η κάθε περίπτωση θα πρέπει πάντοτε να εξετάζεται με βάση τα δικά της μοναδικά γεγονότα.
Τα πιο πάνω δέν αποτελούν νομική συμβουλή.
[1] Σύμφωνα με το άρθρο 2.7 του ΓΚΠΔ
«υπεύθυνος επεξεργασίας: το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, η δημόσια αρχή, η υπηρεσία ή άλλος φορέας που, μόνα ή από κοινού με άλλα, καθορίζουν τους σκοπούς και τον τρόπο της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα· όταν οι σκοποί και ο τρόπος της επεξεργασίας αυτής καθορίζονται από το δίκαιο της Ένωσης ή το δίκαιο κράτους μέλους, ο υπεύθυνος επεξεργασίας ή τα ειδικά κριτήρια για τον διορισμό του μπορούν να προβλέπονται από το δίκαιο της Ένωσης ή το δίκαιο κράτους μέλους».
Cyprus Law Notes 